31. MỘT KẺ TÙ PHẠM
Thứ hai, ngày 13
Sáng qua, tôi theo cha tôi ra ngoài châu thành, thăm một khu biệt trang
cha tôi định thuê để nghỉ mát trong vụ hè tới. Người giữ chìa khóa nhà
này trước làm giáo dục. Ông đưa chúng tôi đi xem khắp nơi rồi mời chúng
tôi vào phòng giải khát.
Trên bàn, gần cốc chúng tôi có một cái lọ mực bằng gỗ hình chóp nón, chạm trổ rất kỳ quái. Thấy cha tôi ngắm mãi lọ mực, ông giáo bảo cha tôi :
- Đấy là một kỷ niệm rất quí báu của tôi. Nếu ông biết rõ gốc tích, ông cũng phải cho là hiếm có.
Cha tôi bảo :
- Ông làm ơn kể lại cho tôi nghe.
Ông liền thuật lại như sau :
Cách đây mấy năm, khi ông còn làm việc ở Tuy-Ranh, ông phải cử vào đề lao dạy tù suốt một mùa đông. Ở đấy có một phòng cao hình tròn, chung quanh tường trổ nhiều cửa sổ vuông rào sắt. Sau mỗi cửa sổ là một buồng giam. Giáo sư đi đi lại lại trong phòng để giảng bài ; các tù phạm ngồi sau cửa sổ tì vở vào chấn song biên chép, để lộ trong bóng tối những khuôn mặt gầy gò thiểu não, những chòm râu phờ rối và lốm đốm hoa râm, những con mắt tráo trưng của những quân ăn cắp và giết người.
Trong bọn, có một người đeo số 78 là chăm chú hơn cả. Hắn thích học và nhìn thày bằng đôi mắt đầy vẻ kính trọng và biết ơn. Hắn còn trẻ, tóc rậm, râu đen, trước kia làm thợ mộc, trong lúc cãi nhau đã vớ chiếc bào ném vào đầu chủ chết tươi. Vì thế hắn bị 6 năm tội đồ.
Trong vòng ba tháng, hắn đã biết đọc, biết viết. Hắn chăm đọc sách lắm, hắn càng học được bao nhiêu thì hình như hắn càng sửa mình và tỏ ý hối hận về việc đã làm.
Một hôm, lúc gần hết giờ, hắn ra hiệu mời giáo sư lại gần cửa sổ và buồn rầu báo cho giáo sư biết hôm sau hắn sẽ phải đổi đi đề lao thành Vơ-ni (1). Sau mấy lời từ biệt cảm động, hắn xin giáo sư cho phép hắn sờ tay... Giáo sư chìa tay, hắn nâng lấy vừa hôn vừa nói "Cảm ơn thầy" rồi chạy mất.
Khi giáo sư rút tay ra thì thấy bàn tay đẫm nước mắt.
Từ đó, giáo sư không nhìn thấy người học trò ấy nữa.
Giáo sư nói tiếp :
- Sáu năm qua. Tôi mải làm ăn và cũng không rỗi công nghĩ đến người tù khốn nạn ấy. Bỗng sáng nay, có một người lạ mặt, quần áo rách rưới, chòm râu lốm đốm, đến hỏi tôi :
- Thưa ông, chính ông là thày giáo Mỗ...
Tôi hỏi lại :
- Bác là ai ?
Người lạ mặt đáp :
- Tôi là tên tù số 78, người mà thày đã dạy cách đây 6 năm và sau bài cuối cùng, thày đã vui lòng giơ tay cho tôi... Nay hết hạn tù, tôi đến kính biếu thày vật mọn này chính tay tôi làm trong khi ở nhà lao... Thưa thày, gọi là một chút để tỏ lòng nhớ ơn, xin thày nhận cho!
Tôi đứng im, người khách khốn nạn kia tưởng tôi từ chối, hắn liền nhìn tôi một cách tha thiết, như ngụ ý hỏi :
- Sáu năm đau khổ chưa đủ chuộc được danh dự sao ?
Thương tình người "học trò lao tù" cũ, tôi nhận vật này.
Giáo sư cho chúng tôi xem lọ mực. Người tù đã dùng đầu cái đinh để trổ và đã dụng tâm lắm mới được thế ! Tôi nhìn thấy hình "cái bút nằm tréo trên quyển vở" và những chữ này : "Kính tặng Giáo sư tôi – Kỷ niệm của tên 78 – Sáu năm"
Dưới cùng có hàng chữ nhỏ : "Học hành và hy vọng."
Kể xong, giáo sư cũng không giữ chúng tôi nữa và để chúng tôi về.
Đi đường, óc tôi chỉ vẩn vơ nghĩ đến người tù nấp sau phên sắt, đến lời hắn từ biệt thày giáo và đến cái lọ mực chạm tỉ mỉ trong đề lao, cái công trình này đã gợi ra cho tôi biết bao nhiêu là chuyện... Đêm nằm tôi cứ mơ đến và sáng hôm sau tôi vẫn còn tưởng đến. Nào tôi có ngờ đâu đến một câu chuyện ngẫu nhiên nó đợi sẵn tôi ở ngoài trường ! Khi làm xong bài Toán, tôi kể chuyện người tù và tả lại cái lọ mực gỗ cùng những câu ghi khắc vào đó cho anh Đỗ nghe. Anh giật nẩy mình rồi lần lượt nhìn anh Xuyên và tôi.
Anh Xuyên, con bà bán hoa quả rong, ngồi ghế trên lúc ấy đang mải làm tính.
Anh Đỗ nắm chặt cánh tay tôi và bảo nhỏ :
- Suỵt ! Suỵt! Sáng nay anh Xuyên khoe với tôi rằng cha anh mới ở Mỹ Châu về, có cái lọ mực gỗ, hình chóp nón, ngoài khắc vở và bút... Đúng cái lọ mực anh vừa nói rồi !... Sáu năm lại hợp cả với cái thời gian mà cha anh đi vắng, đi sang Mỹ – anh thường nói thế – Thì ra ông ta đã ngồi tù! Hồi Toà kết án, anh Xuyên còn bé không biết, nên mẹ anh giấu chuyện ấy. Vậy ta không nên đả động việc ấy nữa và phải trọng sự không biết của anh.
-----------
(1) Venise
Trên bàn, gần cốc chúng tôi có một cái lọ mực bằng gỗ hình chóp nón, chạm trổ rất kỳ quái. Thấy cha tôi ngắm mãi lọ mực, ông giáo bảo cha tôi :
- Đấy là một kỷ niệm rất quí báu của tôi. Nếu ông biết rõ gốc tích, ông cũng phải cho là hiếm có.
Cha tôi bảo :
- Ông làm ơn kể lại cho tôi nghe.
Ông liền thuật lại như sau :
Cách đây mấy năm, khi ông còn làm việc ở Tuy-Ranh, ông phải cử vào đề lao dạy tù suốt một mùa đông. Ở đấy có một phòng cao hình tròn, chung quanh tường trổ nhiều cửa sổ vuông rào sắt. Sau mỗi cửa sổ là một buồng giam. Giáo sư đi đi lại lại trong phòng để giảng bài ; các tù phạm ngồi sau cửa sổ tì vở vào chấn song biên chép, để lộ trong bóng tối những khuôn mặt gầy gò thiểu não, những chòm râu phờ rối và lốm đốm hoa râm, những con mắt tráo trưng của những quân ăn cắp và giết người.
Trong bọn, có một người đeo số 78 là chăm chú hơn cả. Hắn thích học và nhìn thày bằng đôi mắt đầy vẻ kính trọng và biết ơn. Hắn còn trẻ, tóc rậm, râu đen, trước kia làm thợ mộc, trong lúc cãi nhau đã vớ chiếc bào ném vào đầu chủ chết tươi. Vì thế hắn bị 6 năm tội đồ.
Trong vòng ba tháng, hắn đã biết đọc, biết viết. Hắn chăm đọc sách lắm, hắn càng học được bao nhiêu thì hình như hắn càng sửa mình và tỏ ý hối hận về việc đã làm.
Một hôm, lúc gần hết giờ, hắn ra hiệu mời giáo sư lại gần cửa sổ và buồn rầu báo cho giáo sư biết hôm sau hắn sẽ phải đổi đi đề lao thành Vơ-ni (1). Sau mấy lời từ biệt cảm động, hắn xin giáo sư cho phép hắn sờ tay... Giáo sư chìa tay, hắn nâng lấy vừa hôn vừa nói "Cảm ơn thầy" rồi chạy mất.
Khi giáo sư rút tay ra thì thấy bàn tay đẫm nước mắt.
Từ đó, giáo sư không nhìn thấy người học trò ấy nữa.
Giáo sư nói tiếp :
- Sáu năm qua. Tôi mải làm ăn và cũng không rỗi công nghĩ đến người tù khốn nạn ấy. Bỗng sáng nay, có một người lạ mặt, quần áo rách rưới, chòm râu lốm đốm, đến hỏi tôi :
- Thưa ông, chính ông là thày giáo Mỗ...
Tôi hỏi lại :
- Bác là ai ?
Người lạ mặt đáp :
- Tôi là tên tù số 78, người mà thày đã dạy cách đây 6 năm và sau bài cuối cùng, thày đã vui lòng giơ tay cho tôi... Nay hết hạn tù, tôi đến kính biếu thày vật mọn này chính tay tôi làm trong khi ở nhà lao... Thưa thày, gọi là một chút để tỏ lòng nhớ ơn, xin thày nhận cho!
Tôi đứng im, người khách khốn nạn kia tưởng tôi từ chối, hắn liền nhìn tôi một cách tha thiết, như ngụ ý hỏi :
- Sáu năm đau khổ chưa đủ chuộc được danh dự sao ?
Thương tình người "học trò lao tù" cũ, tôi nhận vật này.
Giáo sư cho chúng tôi xem lọ mực. Người tù đã dùng đầu cái đinh để trổ và đã dụng tâm lắm mới được thế ! Tôi nhìn thấy hình "cái bút nằm tréo trên quyển vở" và những chữ này : "Kính tặng Giáo sư tôi – Kỷ niệm của tên 78 – Sáu năm"
Dưới cùng có hàng chữ nhỏ : "Học hành và hy vọng."
Kể xong, giáo sư cũng không giữ chúng tôi nữa và để chúng tôi về.
Đi đường, óc tôi chỉ vẩn vơ nghĩ đến người tù nấp sau phên sắt, đến lời hắn từ biệt thày giáo và đến cái lọ mực chạm tỉ mỉ trong đề lao, cái công trình này đã gợi ra cho tôi biết bao nhiêu là chuyện... Đêm nằm tôi cứ mơ đến và sáng hôm sau tôi vẫn còn tưởng đến. Nào tôi có ngờ đâu đến một câu chuyện ngẫu nhiên nó đợi sẵn tôi ở ngoài trường ! Khi làm xong bài Toán, tôi kể chuyện người tù và tả lại cái lọ mực gỗ cùng những câu ghi khắc vào đó cho anh Đỗ nghe. Anh giật nẩy mình rồi lần lượt nhìn anh Xuyên và tôi.
Anh Xuyên, con bà bán hoa quả rong, ngồi ghế trên lúc ấy đang mải làm tính.
Anh Đỗ nắm chặt cánh tay tôi và bảo nhỏ :
- Suỵt ! Suỵt! Sáng nay anh Xuyên khoe với tôi rằng cha anh mới ở Mỹ Châu về, có cái lọ mực gỗ, hình chóp nón, ngoài khắc vở và bút... Đúng cái lọ mực anh vừa nói rồi !... Sáu năm lại hợp cả với cái thời gian mà cha anh đi vắng, đi sang Mỹ – anh thường nói thế – Thì ra ông ta đã ngồi tù! Hồi Toà kết án, anh Xuyên còn bé không biết, nên mẹ anh giấu chuyện ấy. Vậy ta không nên đả động việc ấy nữa và phải trọng sự không biết của anh.
-----------
(1) Venise
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét