Thế là mùa thu lại về rồi! Thu có lẽ là mùa được yêu thích nhất của giới nghệ sĩ, vì phong cảnh buồn mơ huyền ảo khi thu sang (như đại thi hào Nguyễn Du đã mô tả trong truyện Kiều: “Rừng phong thu đã nhuốm màu quan san” chẳng hạn) dễ khiến họ tức cảnh mà sinh tình rồi làm thơ, viết văn, vẽ tranh, hay sáng tác nhạc để ngợi ca. (Đúng là một quy trình khép kín tuy luẩn quẩn nhưng lại hữu ích cho người trần mắt thịt chúng ta, vì cứ việc ngồi không thưởng thức công trình của họ rồi mặc tình khen chê tùy thích!) Chả trách có hằng hà sa số những ca khúc ca tụng vẻ đẹp mùa thu từ cổ chí kim. Vốn tính tò mò xen lẫn hoài cổ, tôi thường hay lục tìm trên Youtube, khi có thời giờ, và nhờ đó sưu tầm được một số bài hát hay cũng có, mà không hay lắm cũng có, viết về mùa thu.
Các nhạc sĩ càng về sau này, theo thiển ý cá nhân, càng thực tế hơn nhiều, nên ít mơ mộng viển vông! Những bậc tiền bối của họ thì trái ngược hẳn: vô cùng nhẹ nhàng và lãng mạn không ngờ:
Lòng thầm mơ một tà áo xanh
Nuôi ý thơ trao về duyên lành
Thương tóc em như một hàng liễu rũ
Lời hát êm như thu gợi lòng thêm luyến lưu.
Rồi chiều nay ngồi nhìn lá rơi
Trông cánh chim bay về cuối trời
Nghe xuyến xao khơi nguồn vào nuối tiếc
Lời ái ân ban đầu giờ tình xưa thấy đâu.
ĐK: Thu nay vắng người rồi lòng thêm băng giá thôi
Bao nhung nhớ cho mỗi một mình tôi
Niềm thương yêu còn đó dù xa nhau còn nhớ
Người xưa ơi thấu chăng tình tôi
Lời thề xưa quyện vào gió mây
Mang luyến thương cô đọng tim này
Xin cố nhân đưa hồn về dĩ vãng
Cho mỗi khi thu sang tình mình thôi dở dang…
(Mùa thương cũ, Bảo Thu)
Hay Tiếc một người của nhạc sĩ Thanh Bình:
Nghe như mùi hương xưa từ quá khứ đưa về
Lâng lâng hồn bay đi, lùi về xa dĩ vãng
Hay người xưa trong nắng thấy thu vàng mênh mông
Lá đò qua sông vắng mây mù trong mắt trong ...
Hoặc một bài hát còn xưa hơn nữa nhưng không kém phần da diết của Lam Phương, bài Chiều thu ấy:
Chiều thu ấy, ngồi bên em dưới ánh trăng vai kề vai
Nhìn mây bay, hồn lâng lâng theo gió lay hương mùa say.
Chiều thu ấy, nhìn nhau tay nắm tay, mắt hoen lệ tràn.
Buồn ngao ngán, nàng xa cách, duyên tình ta ôi bẽ bàng…
Văn nhân, thi sĩ thường sở hữu óc tưởng tượng vô cùng phong phú, nghĩa là họ có biệt tài ít xít ra nhiều, hoặc ngay cả không cũng biến thành có, thêm mắm giặm muối để xào nấu thành món ăn tinh thần cho chúng ta thưởng ngoạn. Vì vậy có người chỉ ngồi trong tháp ngà mà cũng có thể kể tường tận chuyện xảy ra tận đâu đâu. Nhưng nhạc sĩ Ngọc Bích trong nhạc phẩm Giấc mơ ngàn (nhạc sĩ Phạm Duy đồng sáng tác), thì đúng là ông đang tả chân, vì họ đang kháng chiến chống Pháp trong rừng:
Chiều nay nắng thu chìm trong rừng,
Ngừng đây nghe gió heo may về
Lãng du lên mấy cung đàn
Thời chinh chiến trôi ngày tháng bên suối ngàn
Ngày thu ánh sương chiêu buông mờ
Lòng khách say sầu muôn kiếp nhớ
Nhớ ai cười trong nắng vàng
Bao ngày xuân tươi thắm nay đã phai tàn…
Nhạc phẩm Trăng mờ bên suối của Lê Mộng Nguyên:
Người hẹn cùng ta đến bên bờ suối
Rừng chiều mờ sương ánh trăng mờ chiếu
Một đêm thiết tha rồi đây xa cách
Rồi đây hai ngả biết tới phương nào?
Mịt mùng ngàn thâu suối mơ trầm lắng
Lòng buồn từ ly nhớ nhung chiều vắng
Người ơi nhớ khúc nhạc lòng đêm ấy?
Ngàn đời vang nhắc bên suối trăng tà...
Suối mơ... lời hẹn ước ven bờ suối xưa
Nhớ chăng... người phương xa trong khói điêu tàn?
Suối ơi... vờn theo bóng trăng vàng ngày xanh,
Nào những lúc trên thuyền say sưa
Nhìn trăng vừa lên, ai hay chia lìa
Sương khói biên thùy hiu hắt người đi sa trường xa…
Thôi thì mặc cho các nghệ sĩ tha hồ tưởng tượng, miễn là họ để lại cho hậu thế những kiệt tác bất hủ!
Nhân tiện đề cập tới nhạc sĩ Ngọc Bích, xin được chép thêm đôi giòng lời của một sáng tác tuyệt vời khác của ông mang tên Chiều tàn trong mắt em ở đây, nên tuy lạc đề, nhưng bỏ qua rất uổng:
Ngày nào em đến giấc mơ vàng
Dạt dào nghe gió xuân vừa sang
Ngoài vườn chim hót ca chào đón
Hoa bướm vui trên cành
Như chúc câu duyên lành
Buồn vì chưa nói nên ngại ngùng
Mà lòng tha thiết trong chờ mong
Chiều tàn vương mắt em sầu lắng
Em nói đi đôi lời
E nhạt tình lứa đôi
Bâng khuâng nhớ nhung bao đêm
Tôi mơ như dáng em bên thềm
Nhưng im lìm không âm thanh
Sao em câm nín đời vô tình
Để mùa xuân ấy qua hững hờ
Tìm lại đâu thấy em ngày xưa
Dòng đời trôi mất theo hình bóng
Thương nhớ trong âm thầm
Ôm hận sầu chứa chan….
Nhạc viết cho mùa thu thường để tả cảnh:
Bầy chim tha tới
Mùa thu sương khói
Nỗi buồn lãng quên
Mây thành phố đêm
Mắt đèn thắp lên… thắp lên .
Từng cây lá ướt
Rụng đầy chân bước
Rêu mòn dấu đau
Ngăn hồn mãi đau
Sao trời dấu sâu… nỗi sầu
Ôi ! nắng trăng thêu vàng đường hoa
Phấn gương bao mùa phai nhòa
Người từ xa thôi hết rồi
Tình yêu mong nhớ người
Nở thành hoa lẻ loi
Khi gió mây mang buồn… tuổi thơ
Mắt xanh đã mươi sương mù
Lòng càng lạnh theo gió mùa
Và rêu phong đã chờ
Chợt héo hon tình xưa
Vàng bay lang thang
Chờ hồn phiêu lãng
Cây dài bóng im
Gọi buồn gối êm
Ru mềm tóc đêm… khóc thầm.
Ngàn mây lang thang
Chờ hồn phiêu lãng
Cây dài bóng im
Gọi buồn gối êm
Ru mềm tóc đêm… khóc thầm...
(Sương khuya, Nguyễn Đình Nghĩa)
Chiều hôm qua lang thang trên đường,
hoàng hôn xuống chiều thắm muôn phương
Chiều hôm qua mình tôi bâng khuâng
có mùa thu về tơ vàng vương vương
Một mình đi lang thang trên đường
buồn hiu hắt và nhớ bâng khuâng
Lòng xa xôi và sầu mênh mông,
có nghe lá vàng não nề rơi không?
(Thu vàng, Cung Tiến)
hoàng hôn xuống chiều thắm muôn phương
Chiều hôm qua mình tôi bâng khuâng
có mùa thu về tơ vàng vương vương
Một mình đi lang thang trên đường
buồn hiu hắt và nhớ bâng khuâng
Lòng xa xôi và sầu mênh mông,
có nghe lá vàng não nề rơi không?
(Thu vàng, Cung Tiến)
Nhưng tức cảnh sẽ sinh tình, thiếu tình thì cảnh cũng nhạt (Người buồn cảnh có vui đâu bao giờ!):
Lá rơi bên thềm gợi nhớ thương
Tìm trong lá thu vàng trên lối đi về dĩ vãng
Ngày thơ đã qua rồi sao vấn vương
Mỗi khi sương chiều xuống
Tìm bâng khuâng hình bóng năm nào
Lá rơi cho lòng hoài cố nhân
Tìm trong lá thu vàng bao phút xưa đầm ấm
Niềm thương khó phai mờ theo tháng năm
Lá rơi bên thềm vắng
Yêu mãi dáng thu... về... bên... song...
(Lá rơi bên thềm, Lê Trọng Nguyễn)
Hay ca khúc Về mái nhà xưa của Nguyễn Văn Đông:
Về đây đâu phút vui xưa xum vầy
Thềm hoang thêu nắng, phượng thắm rơi đầy
Anh có nghe trong lòng thu chết
Bao lá khô phai nhạt hương đêm
Tan tác bay phiêu bạt giữa trời quên…
Hoặc Điệu buồn của Đào Duy:
Dòng thời gian, cuốn xoay trong hồn... người ơi
Từng thu chết, lá xanh thay màu, vàng úa tả tơi
Từ miền xa xôi, bỗng dưng tơ sầu, gọi thương nhớ
Lối cũ bơ vơ, tình đã xa xưa, hay còn trong mơ
Còn gì đâu anh, tóc xanh phai màu thời gian
Tìm đâu nữa, giấc mê trong đời, từng bước đi hoang
Và còn gì đâu, dáng xưa êm đềm, mùa xanh đó
Gió cuốn tả tơi, sầu đắng lên môi, mộng vỡ tan rồi…
Vì có một tâm hồn lãng mạn, những nhạc sĩ tiền chiến thường hay sử dụng đề tài mùa thu khi sáng tác, ví dụ như nhạc sĩ Nguyễn Văn Khánh có Lời thề xưa:
Chiều về thu chiều buồn
Chiều về thu chiều ơi chiều ta chạnh lòng
Nhìn trời bao la ta vương thương nhớ
Nhạc thu dâng nhẹ nhàng
Tràn ý thu lòng ta buồn mơ lạnh lùng
Cảnh còn người xưa vắng bóng đâu đây …
Nguyễn Văn Khánh cũng viết một tác phẩm khác tên Thu để ngợi ca mùa lá rụng:
Chiều thu lướt thướt bao đám mây thu vàng
Lờ lững trôi về rừng núi xa xăm
Chiều thu lớt phớt trên cô thôn êm đềm
Cùng bầy trâu đoàn mục tử trở về
Đây đàn chim loáng thoáng bay
Trên ngành cây gió phất lay
Trong tiếng gió đưa hắt hiu
Vang theo trầm ngân tiếng tiêu
Hồ biếc lắng nhìn đàn cò trắng trắng ngà
cùng nhau tung cánh trong sương khói
Tơ liễu hững hờ nhìn nước ngắm dịu dàng
Đêm êm êm xuống xóa muôn mầu
Ngày đi bóng dáng đêm thu rơi trên cành
Dừng chân đây người nghệ sĩ xa nhà ...
Hai nhạc sĩ Văn an và Vũ nhân thì có nhạc khúc Thu tàn do Mai Hương đơn ca:
Thu đã qua lòng ta nhớ hoài
Thu đã qua chiều buông sương rơi
Chiều dừng chân nơi đây bâng khuâng
Đi về đâu hỡi ai giang hồ?
Về đâu khi tàn thu dâng nhớ thương
Về nơi quê nhà bóng tre xanh rờn
Diều âm vi vu hoàng hôn chếch bóng
Đời sống đầy thơ…
Nhạc sĩ Hoàng Trọng cũng góp mặt với bài Lá rụng:
Ôi mỗi khi thu về nhớ mong
Bao lá rơi rơi đầy ngoài song
Mùa thu ơi sầu dâng khắp nơi
Muôn kiếp tiêu điều xa vời hình bóng
Ta khóc thương cho cành lá rơi
Bên suối hay bên hồ nhẹ trôi
Mùa thu ơi buồn dâng khắp trời
Muôn kiếp lá thu rơi rụng tơi bời.
Hay bài Nhặt lá vàng:
Mùa thu mây trắng lững lờ, không gian mờ mờ
Người đẹp đi trong mơ
Nhẹ nâng tà áo dịu dàng
Nhặt lá thu vàng, dệt mộng đón thu sang
Thẫn thờ môi khép không lời
Vì mơ một người, một người yêu xa xôi
Người đi một sớm đẹp trời, dệt thắm hoa đời
Hẹn về giữa ngày vui
Lặng trầm gió trút lá, bỗng dưng sầu
Nhặt từng chiếc lá úa, nhớ thu nào
chia ly muôn kiếp vẫn sầu
Ðể nhớ cho nhau nào ai có thấu ….
Nguyễn Thiện Tơ lại có Nhắn gió chiều:
Chiều nay sớm về.. với sắc thu đắm u buồn
Cùng.. gió ngàn.. với sương thu mờ buông...
Ai... có về... nẻo xa...
Cho... nhắn cùng... người xưa...
Nhớ khi hoàng hôn... cùng ai dưới... màn sương
Bước dần trên đường... lòng réo rắt... yêu đương
Mây... cùng với gió, lòng ta nhắn với... đôi câu
Tới phương trời cũ cho người nhớ nhau...
Tô Vũ có Tiếng chuông chiều thu:
Lá thu nhẹ rơi rơi.
Nắng thu vàng phai phai
Ai về âm thầm nẻo cũ bâng khuâng tình xưa?
Hiu hiu luồng hơi may, Du du làn mây bay
Ai nhắn theo mây miền quê vấn vương xa đó ngàn dâu thưa?
Từ miền xa tiếng chuông ngân.
Hồi buông lớp lớp theo gió vàng.
Từng cơn sóng mờ xóa dần trong sương lắng. ..
Rồi Nhật Bằng cũng không chịu thua bạn kém bè trong bài Một chiều thu, làm tôi chợt nhớ tới hai câu thơ “Tuấn kiệt như sao buổi sớm, nhân tài như lá mùa thu” và thấy hình như hai câu thơ này có gì nghe sai sai, vì nãy giờ không biết bao nhiêu là nhạc sĩ tài hoa đã được xướng danh, vậy mà hình như danh sách vẫn còn dài lắm!
Chiều nay sương rơi ướt vai người khách giang-hồ,
Trời thu hiu-hắt lá rơi nhẹ cuốn theo giòng.
Rồi còn tìm đâu? những năm xưa ngày ấy,
Bên nhau tiếng đàn êm-đềm nhẹ lá vàng rơi.
Đàn còn vang nhịp theo tiếng xưa
Dưới trăng bên thềm vai kề ta xây ước mơ.
Chiều về lòng nhớ tới những phút ấy
Ngày nào đầy vui thơ nay khuất xa rồi….
Vào dịp tết trung thu, chúng ta thường hay được nghe lại nhạc phẩm Khúc nhạc dưới trăng của Dương Thiệu Tước, ca ngợi ánh trăng tuổi thơ dịp rằm tháng tám mùa thu:
Dưới ánh vầng trăng bóng ngà,
một trời mát êm trong sáng
dưới bóng ngàn sao sáng ngời,
chập chờn bóng đêm.
Thấp thoáng ngàn cây bóng lồng.
Một bầy thiếu niên ca múa,
khúc hát nhịp theo tiếng đàn
chập chờn dưới trăng.
Vui một đêm vui. Nhạc đầy vơi. Ca múa chơi..
Ta cùng say trăng. Khúc ca mơ màng…..
Đó là chưa nhắc đến những nhạc sĩ tre trẻ thuộc hàng hậu duệ sau này, như Minh Kỳ và Hoài Linh trong nhạc phẩm Mấy độ thu về:
Có những chiều thu vương nắng cuối thôn
Tiêng tiêu ai vong đến thiết tha buồn
Man mác niềm vương vấn tình cố hương
Mối u hoài trầm tư khi chiều xuống
Mây lững lờ bay bay đến chốn xa
Gió thu lay cành liễu uốn la đà
Đôi bướm vàng tung cánh vờn khóm hoa
Nhớ bao ngày thơ ấu đã dần qua…
Rồi Nguyễn Văn Đông có Sắc hoa màu nhớ:
Hoa phượng rơi đón mùa Thu tới.
Màu lưu luyến nhớ quá Thu ơi!
Ngàn phượng rơi bay vương tóc tôi.
Xác tươi màu pháo vui
tiễn em chiều năm ấy…
Từ Công Phụng cũng đã lưu lại tên mình trong vườn hoa âm nhạc nước nhà bằng ca khúc trữ tình Mùa thu mây ngàn:
Thu nay mây ngàn còn giăng mãi bên trời
Mùa thu lưu luyến bóng dáng ai đi
Đêm nay bên thềm cầm tay anh khẽ nói
Ngày mai anh đi rồi
Em có buồn gì không
Buồn không hỡi người đã đi rồi
Tìm đâu những ngày qua êm ấm
Người đi theo năm tháng không cùng
Thương mắt em hay buồn
Nhìn mùa thu chết bên song…
Nhạc sĩ Vũ Thành sau này cũng sáng tác một nhạc phẩm mang ảnh hưởng nhạc cổ điển Tây Phương tên là Thụy khúc, một ca khúc trác tuyệt đã được Kim Tước trình bày:
Hè tàn úa, vấn vương tia nắng cuối mùa, hấp hối bên đồi
Trời vừa chớm thu, ố hoen mây chiều, gió vàng hắt hiu
Chiều dần xuống, tâm tư chan chứa mối sầu cô lữ u hoài
Ngàn thông bóng nghiêng, khẽ ru triền miên
Hương chiều nhạt phai màu, sương dần lan đêm về, man mác nhẹ khép cánh mi dài
Ru hồn vào mơ, ru lòng say sưa, quên thề đã lỡ tình đã sớm phai, chiều đã chiều rồi…
Ca sĩ trẻ Tâm Hảo đã thể hiện ca khúc Lá rơi trong chiều của nhạc sĩ Thanh Trang khá thành công:
Lá rơi trong chiều, lại ngày chớm thu
Như mới hôm nào sương khói mịt mù
Như mới hôm nào mình còn quyến luyến
Tay tròn vòng tay thương mến
Giờ đã xa rồi đành quên!
Nhạc sĩ Huỳnh Anh cũng góp mặt với nhạc phẩm Tìm đâu phút ban đầu nghe thật lãng đãng nhưng không kém phần nên thơ:
Nhìn áng mây chiều, nhạt mầu như sắp tàn
In theo bóng hoàng hôn
Hoa rơi từng cánh bên thềm
Mơ màng nghe lá thu, lạnh lùng rụng tả tơi
Ngày ấy đâu còn, thuyền tình neo bến mộng
Bơ vơ biết về đâu
Ta nương nhờ gió mây ngàn
Thầm ghi mấy cung đàn gửi người em cách xa
Nhớ chiều nào bên bến xưa, ngồi kề ta ước mơ
Giữa mùa hoa lá rơi
Men tình ôi chưa đắm say, mà đò ngang lạc lối
Cách xa nhau luyến thương
Rồi mấy thu tàn, thời gian đã mấy lần
Trôi qua đếm sầu thương
Thu nay về với u buồn, tìm đâu phút ban đầu
Tàn rồi một giấc mơ...
Phạm Mạnh Cương cũng cho ra đời tác phẩm Có những chiều thu, phần nhạc thật du dương và dìu dặt, và phần lời thì vô cùng lãng mạn, đầy chất thơ:
Màn sương buông kín mòn lối đi
Nhẹ nhàng rơi lá vàng biệt ly
Đại lộ vắng bóng chiều lặng lẽ
Cùng dìu bước phố chiều lộng gió
Sánh vai tròn giấc mơ
Thời gian ơi hãy dừng hước trôi
Để chiều thu có người bên tôi
Cùng ngồi đếm lá vàng chiều úa…
Vẫn còn vô số bài hát vô cùng quen thuộc với chúng ta, được vang lên khi mùa thu tới, như Mùa thu cho em, Thu hát trên ngàn của Ngô Thụy Miên, Mùa thu chết và Thu ca điệu ru đơn của Phạm Duy (phổ thơ Apolinaire và Verlaine), Nhìn những mùa thu đi của Trịnh Công Sơn, Thu về trong mắt em của Phạm Mạnh Cương, Hoài Thu của Văn Trí, Mái tóc dạ hương của Nguyễn Hiền phổ thơ Đinh Hùng, Trưng Vương khung cửa mùa thu (Tell Laura I love her, lời Việt của Nam Lộc), Như ngọn buồn rơi của Từ Công Phụng…
Thu lại sang, lá thu lại nhuốm vàng, trời thu lại buồn hắt hiu như muôn thuở. Hãy để Cung Đàn Thu mang đến cho lòng ta những cảm giác buồn mênh mang diệu vợi, để hồn mình được đắm chìm vào những giai điệu mùa thu đầy xao xuyến, man mác, bâng khuâng, trong khi ngoài song, bước mùa thu đang trở về, các bạn nhé!
Trần Thị Phương Lan
(Bút nhóm Hoa Nắng)
